Zespół pasma biodrowo-piszczelowego – przyczyny i objawy

11 lipca 2024Ortopedia

ITBS – bo takim skrótem określa się zespół pasma biodrowo-piszczelowego – jest przeciążeniem charakterystycznym przede wszystkim dla osób uprawiających bieganie, ale pojawia się on również u miłośników jazdy na rowerze, tancerzy, piłkarzy, żołnierzy czy tenisistów. Kolano biegacza jest tą dolegliwością, z którą często zmagają się przede wszystkim początkujący adepci tych sportów, zaniedbujących odpowiednie przygotowanie do wysiłku oraz trening uzupełniający. Jakie są objawy i jakie leczenie zespołu pasma biodrowo-piszczelowego należy wdrożyć, aby pozbyć się tego problemu? Czy fizjoterapeuta jest w stanie skutecznie i trwale łagodzić objawy zespołu pasma biodrowo-piszczelowego bez zaangażowania pacjenta w proces zmiany?

Czym jest zespół pasma biodrowo-piszczelowego?

ITBS to nic innego niż przeciążenie mięśni, które są szczególnie aktywne w trakcie danych ćwiczeń. Zespół pasma biodrowo-piszczelowego pojawia się przede wszystkim u osób, które uprawiają sporty mocno oddziałujące na stawy kolanowe, np., u biegaczy, kolarzy. 

Przyczyn powstawania tego problemu jest bardzo wiele. Ze względu na pojawiający się ból, pasmo biodrowo-piszczelowe skutecznie utrudnia, a w końcu uniemożliwia podejmowanie aktywności. Wymaga zatem leczenia, a także aktywnego zaangażowania się samego zawodnika w proces zapobiegania tego typu problemom w przyszłości.

Co powoduje, że pasmo biodrowo-piszczelowe zaczyna sprawiać problemy?

Są trzy główne teorie, które tłumaczą powstawanie problemów z pasmem biodrowo-piszczelowym:

• zmiana położenia pasma względem kłykcia bocznego kości udowej – od częstego zginania i prostowania w stawie kolanowym oraz obciążenia kończyny dolnej zwiększa się tarcie w okolicy dalszej kości udowej, co może prowokować stan zapalny, ból i ograniczenie ruchomości kończyny.
• ucisk tkanek bogato unerwionych i unaczynionych, które znajdują się pod pasmem biodrowo-piszczelowym,
• zmiany zapalne kaletki i ścięgien, które są wywoływane poprzez ucisk na tkanki.

U osób uprawiających bieganie dodatkowymi czynnikami predysponującymi do wystąpienia ITBS są błędy treningowe (nieodpowiednie tempo, zbyt duża objętość treningowa), problemy anatomiczno-biochemiczne w obrębie miednicy oraz kończyn (nieprawidłowe ustawienie miednicy, skolioza odcinka lędźwiowo-krzyżowego, za krótkie i przez to bardziej napięte pasmo biodrowo-piszczelowe, szpotawość kolan, różna długość kończyn, zaburzenia równowagi mięśniowej w obrębie grup mięśni uda). Do tego należy również dołączyć brak odpowiedniej regeneracji, a także źle dobrane obuwie sportowe, niedostosowane do stopy czy podłoża, na którym są wykonywane regularne treningi.

Objawy zespołu pasma biodrowo-piszczelowego

Symptomy zgłaszane przez osoby trafiające do gabinetu fizjoterapeuty czy lekarza to przede wszystkim:

• dolegliwości bólowe po zewnętrznej stronie kolana/po zewnętrznej stronie uda tuż nad kolanem oraz w dowolnym miejscu na przebiegu pasma; ból ma ma charakter kłujący, palący, promieniujący w dół kończyny,
• ból po bocznej stronie kolana i w obrębie pasma nasila się w trakcie trwania aktywności sportowej (np. biegania), podczas wchodzenia/schodzenia ze schodów czy w trakcie chodzenia w górach.

Możliwe jest również wystąpienie niewielkiego obrzęku kolana czy dolegliwości bólowych przy wyprostowanym kolanie.

Badanie narządu ruchu

Oprócz wywiadu lekarskiego w celu diagnostyki problemów w obrębie pasma wykonuje się badanie palpacyjne oraz proste testy.

• Test Noble’a – w jego trakcie terapeuta uciska kłykieć boczny kości udowej, podczas gdy pacjent leży na plecach przy 50-stopniowym zgięciu stawu biodrowego oraz ze zgiętym w 90 stopni stawem kolanowym.
• Test Obera – specjalista obejmuje staw kolanowy i prowadzi kończynę w kierunku lekkiego przywiedzenia i wyprostu, stabilizując przy tym miednicę.
• Test Renne – zadaniem pacjenta jest wykonanie przysiadu do 30-40 stopni ugięcia na chorej kończynie.
• Test Thomasa – specjalista wykonuje zgięcia w stawie biodrowym i kolanowym jednej z kończyn (nietestowanej), w czasie gdy pacjent leży tyłem. Przykurcze np. napinacza powięzi szerokiej będą skutkowały podnoszeniem badanej kończyny ponad powierzchnię kozetki.

Jak wygląda leczenie zespołu pasma?

Postępowanie terapeutyczne u osób, które mają zespół pasma biodrowo-piszczelowego jest uzależnione od stopnia rozwoju problemu. W fazie ostrej, w której pojawia się ból i stan zapalny, kluczowe jest jego zredukowanie. Niezbędne jest również ograniczenie aktywności biegowej lub innej regularnie uprawianej aktywności, która spowodowała problemy w obrębie pasma. Można zastosować także masaż kostkami lodu, jonoforezę czy fonoforezę. Pomocne jest również stosowanie tabletek i maści na ból mięśni i stawów zawierających np. diklofenak.

W fazie podostrej należy zacząć wykonywać ćwiczenia rozciągające w formule stretch-relax:  po kilku sekundach submaksymalnego napięcia następuje trwające ok. 15 sekund rozciągnięcie. Dodatkiem do terapii mogą być różnego typu manipulacje w obszarze powięzi obejmujące m.in. prace z punktami spustowymi na powięzi szerokiej, która daje promieniowanie po przedniej i bocznej części uda aż do okolicy kolana (stawu kolanowego).

Masaż głęboki

W terapii wykorzystuje się manipulacje pozwalające na oddzielenie pasma biodrowo-piszczelowego od mięśni kulszowo-goleniowych i mięśnia czworogłowego. Dodatkowo uzupełniane są o pozycje pozwalające rozciągać pasmo oraz o pracę fizjoterapeuty na ścięgnie.

Dopełnieniem dla terapii manualnych jest kinesjotaping, który pomaga zredukować stan zapalny i zmniejszać napięcie pasma. Dodatkowo warto wykonywać rolowanie. Rolowanie mięśnia naprężacza powięzi szerokiej u osób z ITBS dobrze jest rozpoczynać od brzuśca, przechodząc później do mało elastycznego pasma.

Kolano biegacza – profilaktyka

Odpowiednie ćwiczenia czy masaż, który wykona fizjoterapeuta, to tylko część interwencji, które mają na celu zniwelować ból w okolicy kolana. Trzeba mieć przy tym na uwadze, że zespół pasma biodrowo-piszczelowego często wynika z nieadekwatnej, zbyt dużej intensywności treningowej. U biegaczy problemem jest przede wszystkim zbyt szybkie zwiększanie przebieganych dystansów, a także zbyt mała zmienność treningowa, która wiąże się ze zbyt mocnym wykonywaniem jednostek regeneracyjnych.

Do tego w ramach profilaktyki problemów w obrębie powięzi należy regularnie się rozciągać, stosować masaż głęboki mięśniowo-powięziowy oraz ćwiczenia wzmacniające odwodziciele kończyny dolnej.

Bibliografia

Piotrowski, Jakub i ws. “Przeciążenie pasma biodrowo-piszczelowego (ITBS) : przyczyny, diagnostyka, leczenie / Jakub Piotrowski, Anna Drozdek, Aleksandra Baryła, Agata Baryła ; Oddział Rehabilitacji Ogólnoustrojowej, Oddział Rehabilitacji Neurologicznej, Powiatowy Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej w Będzienie.” Przeciążenie pasma biodrowo-piszczelowego (ITBS) : przyczyny, diagnostyka, leczenie, 2016.

Szymczak M., Majchrzycki M., Stryła W., Marszałek S.: Model usprawniania pacjentów z zespołem tarcia pasma biodrowo- piszczelowego. Zeszyty Promocji Rehabilitacji, Ortopedii, Neurofizjologii i Sportu 2012; 1: 38-47.