Afazja po udarze – czym jest, jak się objawia i jak wygląda terapia?
Afazja, czyli zaburzenie funkcji generowania i rozumienia mowy, to jeden z najczęściej występujących skutków udaru mózgu. Zależnie od rodzaju afazji poudarowej trudności z komunikowaniem się z otoczeniem mogą przybrać odmienną formę. Jakie są rodzaje afazji? Czy osoba z afazją rozumie wypowiadane słowa? Jak wygląda rehabilitacja? Czy zaburzenie może minąć?
Spis treści
Co to jest afazja?
Terminem afazja określa się zaburzenia funkcji mowy występujące na tle zmian mózgowych u osób, u których zdolności językowe działały dotąd w sposób prawidłowy. Obok niedowładu połowiczego afazja stanowi główne powikłanie udaru niedokrwiennego mózgu, choć mogą wywołać ją także infekcje, urazy głowy czy zmiany neurodegeneracyjne w przebiegu choroby Parkinsona lub Alzheimera. Utrata zdolności wypowiadania i rozumienia słów spowodowana jest uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego.
Szacuje się, że zaburzenia afatyczne występują u około jednej trzeciej pacjentów poudarowych. Do objawów afazji zalicza się m.in.: zaburzenia artykulacji, płynności słownej, prozodii (właściwego brzmienia mowy), trudności z zachowaniem prawidłowej formy gramatycznej używanych słów czy z powtarzaniem wyrazów.
Poudarowa reedukacja chodu stanowi ogromne wyzwanie. Sprawdź, jak wygląda nauka chodzenia po udarze
Jakie są rodzaje afazji po udarze?
W literaturze medycznej można znaleźć wiele definicji afazji opracowanych przez specjalistów z różnych dziedzin, m.in. logopedów, psychologów i lingwistów. Wiele jest także klasyfikacji próbujących opisać odmienne jej rodzaje. Najczęściej wskazuje się dwa główne typy afazji, takie jak:
- afazja ruchowa (afazja motoryczna, afazja Broca) – objawia się przede wszystkim problemami z generowaniem mowy przy zachowanej zdolności jej rozumienia; słownictwo pacjenta staje się znacznie ograniczenie, ma on problem z budowaniem złożonych zdań, czemu może towarzyszyć zanik umiejętności czytania (aleksja) i pisania (agrafia); z afazją ruchową w wielu przypadkach współwystępuje apraksja języka i ust, czyli utrata zdolności wykonywania precyzyjnych ruchów (np. gwizdania);
- afazja czuciowa (afazja sensoryczna, afazja Wernickiego) – w tym przypadku dominują objawy związane z zaburzeniem rozumienia mowy własnej oraz innych; chory zna słowa, jednak nie potrafi powiązać wyrazów z ich prawidłowym znaczeniem (zastępowanie właściwych słów innymi określa się mianem parafazji); jego mowa jest płynna i melodyjna, pacjent mówi bardzo dużo, wręcz wpada w słowotoki, jednak wypowiadane zdania są nielogiczne i niezrozumiałe, można odnieść wrażenie, że buduje je z losowo dobranych wyrazów, przy czym sam może tego nie zauważać; podobnie jak w afazji ruchowej występują trudności z czytaniem i pisaniem.
Przywrócenie zdolności mowy po udarze wymaga odpowiedniej rehabilitacji.
Klinicyści mówią również o afazji sensomotorycznej, czyli afazji mieszanej, w której jednocześnie występują zaburzenia mówienia i rozumienia; afazji amnestycznej, kiedy to największy problem sprawia pacjentowi nazywanie przedmiotów przy zachowanej świadomości ich zastosowania, oraz afazji globalnej (całkowitej) – całkowitym zniesieniu zarówno zdolności rozumienia słów, jak i wypowiadania się.
W terapii zaburzeń afatycznych konieczne jest jak najszybsze wprowadzenie odpowiedniej rehabilitacji pod okiem wykwalifikowanego logopedy.
Czy wiesz, czym jest spastyczność po udarze i jak ją leczyć?
Afazja po udarze – leczenie
Wystąpienie afazji poudarowej wymaga, w pierwszej kolejności, rozpoznania zakresu upośledzenia mowy. Konieczna jest dokładna obserwacja chorego oraz podejmowanie prób nawiązania z nim kontaktu – werbalnego i pozawerbalnego (wzrokowego, emocjonalnego). Nagła utrata możliwości sprawnego komunikowania się z otoczeniem jest dla pacjenta traumatycznym doświadczeniem, dlatego w pierwszym okresie po epizodzie udarowym ważne jest zapewnienie mu poczucia bezpieczeństwa oraz przygotowanie do terapii.
Jak wygląda rehabilitacja afazji poudarowej?
Praca specjalisty z pacjentem z afazją poudarową musi przebiegać według ściśle określonych zasad. Usprawnianie należy rozpocząć tak wcześnie, jak to tylko możliwe, a jego plan trzeba dopasować do indywidualnych potrzeb pacjenta, wynikających z charakteru dysfunkcji oraz jego osobniczych możliwości i temperamentu. Ćwiczenia rehabilitacyjne powinny angażować wszelkie zachowane umiejętności chorego. Ważne jest kompleksowe prowadzenie terapii – we współpracy z różnymi specjalistami, np. fizjoterapeutą czy psychologiem. Bardzo istotny jest również aktywny udział samego poszkodowanego, dlatego należy go umiejętnie motywować do dalszych działań, uświadamiać nawet najmniejsze postępy. Specjaliści podkreślają ponadto rolę systematyczności oraz stopniowalności trudności ćwiczeń.
Warto zaznaczyć również, że w proces rehabilitacji należy zaangażować nie tylko personel medyczny, ale także bliskich chorego. Rodzina powinna nauczyć się, jak rozmawiać z osobą z afazją w taki sposób, by wspierać terapię, oraz wiedzieć, jakich efektów leczenia można się spodziewać.
Jak wybrać sprzęt rehabilitacyjny dla osób po udarze mózgu?
Ćwiczenia w rehabilitacji afazji
Przebieg właściwej rehabilitacji zaburzeń mowy po udarze zależy od typu afazji, z jakim mamy do czynienia.
W przypadku afazji motorycznej zachęca się chorego do spontanicznych wypowiedzi. Ważną rolę odgrywa wywoływanie mowy zautomatyzowanej – dobrym ćwiczeniem jest, przykładowo, liczenie do 10 czy wymienianie kolejnych nazw dni tygodnia bądź miesięcy. Drogą powtarzania uczy się pacjenta wypowiadać pojedyncze głoski, słowa i całe zdania.
Rehabilitacja afazji sensorycznej w pierwszej kolejności zakłada zahamowanie potoku słów oraz naukę słuchania wypowiedzi innych. Nacisk kładzie się na rozumienie nieskomplikowanych poleceń wzmacnianych gestem, gramatyczno-logicznych związków wyrazów w zdaniu oraz odczytywania kontekstu.
Czy afazja po udarze mija?
O tym, jak długo trwa afazja po udarze, decyduje szereg czynników. Efektywność prowadzonej terapii zależy od stopnia deficytu, co z kolei warunkują m.in.: lokalizacja zmian naczyniowych i czas, w jakim została udzielona mu pomoc medyczna, wiek pacjenta oraz dotychczasowa kondycja zdrowotna. Celem rehabilitacji jest maksymalna poprawa jakości życia chorego, stopniowe przywracanie go do samodzielności i uczestnictwa w życiu społecznym. Afazja mija nawet w 60 proc. przypadków. I choć nie zawsze udaje się w pełni przywrócić utracone funkcje, dzięki regularnym ćwiczeniom można w znacznym stopniu je poprawić.
