Choroba Alzheimera — przyczyny, pierwsze objawy choroby
Chorobę Alzheimera (AD) określa się jako główną przyczynę otępień na całym świecie. Jest niejednorodnym schorzeniem, a jej najczęstszą postacią jest ta sporadyczna, z przeważającymi zaburzeniami pamięci epizodycznej. Według prognoz WHO w 2030 roku z chorobą Alzheimera będzie borykać się 60 milionów osób.
Spis treści
Choroba Alzheimera – przyczyny
Na samym początku należy zaznaczyć, że choroba Alzheimera wciąż pozostaje pewną zagadką – etiologia schorzenia nie została w pełni poznana i wyjaśniona. Najczęściej – jako o winowajcy – mówi się o obecności w układzie nerwowym płytek/blaszek starczych, które są efektem zwiększonej agregacji β-amyloidu w mózgu. Wspomniane płytki mają zaburzać komunikację między neuronami.
Stres oksydacyjny i zaburzenia homeostazy metabolicznej to kolejne czynniki, z którymi łączona jest choroba Alzheimera. Przyczyny schorzenia – jak zostało już wspomniane – nie są do końca znane. Wiadomo natomiast, co się dzieje w układzie nerwowym. Wraz z postępem choroby dochodzi do coraz większego obumierania komórek nerwowych.
Na chorobę Alzheimera przede wszystkim chorują osoby po 65. roku życia, a starzenie się społeczeństw sprzyja wzrostowi ilości zachorowań w populacji.
Choroba Alzheimera – objawy
Główne objawy choroby Alzheimera to:
- zaburzenia pamięci,
- afazja (zaburzenia mowy, trudności z doborem słów)
- zaburzenia orientacji (zarówno w czasie, jak i przestrzeni),
- spowolnienie ruchowe,
- apraksja – problemy z wykonywaniem standardowych ruchów, np. używania sztućców, pisania,
- zaburzenia czynności wykonawczych, polegające na trudności w wykonywaniu codziennych czynności, np. samodzielnego ubierania się,
- zmiana osobowości i zaburzenia zachowania
- objawy psychotyczne (agresja, nadmierne pobudzenie) lub obniżenie ogólnej aktywności psychicznej (apatia, wyczerpanie)
Ilość i intensywność tych objawów zwiększa się zwykle w miarę postępu choroby. Często dochodzi do momentu, w którym utrata pamięci jest na tyle nasilona, że pacjent z chorobą Alzheimera nie wie już, jak się nazywa.
Zaburzenia mowy przybierają na sile i pojawia się problem z wypowiedzeniem nawet pojedynczych słów i tym samym z komunikacją z otoczeniem. Objawy choroby to również drżenia rąk i drgawki, które określa się mianem mioklonii. Te nagle występujące i nieregularne przykurcze mięśni najczęściej dotyczą kończyn.
Na pewnym etapie objawy choroby Alzheimera stanowią już często niemożliwą do przeskoczenia barierę w wykonywaniu codziennych czynności, przez co pacjenci są zdani na pomoc osób ze swojego otoczenia.
W zaawansowanym stadium choroby, zwłaszcza gdy ruchomość pacjenta jest znacznie ograniczona, mogą tworzyć się rany odleżynowe, a organizm jest ogólnie wyniszczony. Dochodzi do znacznej utraty pamięci – pacjent nie poznaje już bliskich ze swojego otoczenia, nie wie, gdzie jest, jaki jest rok.
Choroba Alzheimera – czynniki zwiększają ryzyko zachorowania
Ryzyko zachorowania na AD jest wyższe u osób:
- prowadzących siedzący tryb życia (brak aktywności fizycznej)
- stosujących tzw. dietę zachodnią, obfitującą w cukry, tłuszcze trans i przetworzoną żywność,
- w wieku starszym,
- z mniejszą liczbą formalnych lat nauki,
- mających predyspozycje genetyczne,
- z historią schorzeń mózgu
- chorujących na nadciśnienie tętnicze i z rozwiniętą miażdżycą.
Leczenie choroby Alzheimera
Czy można całkowicie wyleczyć chorobę Alzheimera? Na ten moment odpowiedź na to pytanie jest przecząca. Stosowane u pacjentów terapie farmakologiczne to wyłącznie leczenie objawowe. Celem jest ograniczenie nasilenia symptomów AD, do których zalicza się zaburzenia orientacji, zaburzenia pamięci, objawy psychotyczne, a także ogólna poprawa zdrowia pacjenta, którego dotknęła choroba Alzheimera.
Leczenie choroby Alzheimera bazuje głównie na inhibitorach acetycholinestazy. Leki te nie wpływają na sam przebieg choroby, a funkcje poznawcze poprawiają tylko przez pewien czas.
Choroba Alzheimera będzie dotyczyć coraz większej ilości osób, więc poszukiwane są nowe rozwiązania terapeutyczne. FDA (Amerykańska Agencja Żywności i Leków) zatwierdziła środek, który usuwa lepkie złogi β-amyloidu i można go wykorzystać na wczesnym etapie choroby. Być może to nie jedyne nowe szanse na skuteczne leczenie. Choroba Alzheimera wiązana jest także z występującym stanem zapalnym, więc badania skupiają się również na środkach wyciszających zapalenie.
Testowane są również sposoby na leczenie choroby Azheimera przy użyciu komórek macierzystych. Obiecujące wydają się próby z wykorzystaniem immunoterapii, jednak wszystkie te metody wymagają dalszych badań. Na ten moment nie jest możliwe, by całkowicie wyleczyć chorobę Alzheimera.
Co zmniejsza ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera?
W przebiegu choroby Alzheimera dochodzi do procesu neurodegeneracji. Natomiast ćwiczenia fizyczne zwiększają neurogenezę. Ryzyko rozwoju choroby Alzheimera może być zatem niższe u osób, u które dbają o regularną aktywność fizyczną.
Objawy choroby, które są znaczące kliniczne, to przede wszystkim zaburzenia funkcji poznawczych (głównie te związane z zaburzeniami pamięci). Wszelakie aktywności, które pozwalają na utrzymywanie tych funkcji, np. czytanie, rozwiązywanie krzyżówek, uczenie się języków, zmniejszają ryzyko zachorowania i powinny być głównym celem profilaktyki tego schorzenia.
Prawdopodobnie znaczenie może mieć także dieta. Ta bogata w tłuszcze trans i cukry rafinowane obniża poziom BDNF (czynnika istotnego dla wzrostu komórek nerwowych, niezbędnego dla prawidłowego funkcjonowania mózgu) i sprzyja produkcji cytokin prozapalnych. Ryzyko zachorowania może być zatem niższe u tych osób, których dieta jest niskoprzetworzona i obfituje w przeciwzapalne kwasy omega-3 i antyoksydanty.
Jak wykryć wczesne objawy Alzheimera?
Początek procesu neurodegeneracji prawdopodobnie rozpoczyna się na wiele lat przed tym, nim zauważalne staną się objawy choroby. Może być to okres od 10 do nawet 30 lat!
Pierwsze objawy AD to zazwyczaj problemy z zapamiętaniem nowych informacji. Mogą one dotyczyć bardzo przyziemnych kwestii – chory nie pamięta ostatnich wydarzeń z jego życia społecznego (i nie tylko) oraz rozmów.
Następnie pojawiają się kolejne objawy choroby Alzheimera: trudność w planowaniu, rozwiązywaniu problemów, wykonywaniu zwykłych codziennych czynności i obowiązków domowych, zaburzenia wzrokowo-przestrzenne, gubienie rozmaitych przedmiotów (co wynika z zaburzeń pamięci), unikanie kontaktów i wycofywanie się z życia społecznego, zaburzenia nastroju, pogorszenie ogólnej aktywności psychicznej.
Rozpoznanie choroby Alzheimera może się opóźniać, ponieważ bywa ona kojarzona wyłącznie otępieniem u osób w podeszłym wieku, będących w zaawansowanym stadium choroby.
Problem utraty pamięci często odkrywają bliscy chorego, którzy zauważają powtarzanie wciąż tych samych opowieści czy zadawanie tych samych pytań.
Jednak pierwsze objawy AD nie zawsze są łatwe do wychwycenia. Gdy pacjent ma swój rytm zwykłych codziennych czynności, ktoś mu na co dzień pomaga, utrata pamięci i inne zmiany mogą być niezauważalne. To często hospitalizacja, wyjazd czy inne wydarzenie „burzące” poukładane życie pacjenta ukazują problem.
Dodatkowo osoby starsze mają wiele chorób współistniejących. Zachodzące zmiany mogą być przypisywane właśnie tym schorzeniom, a nie nowemu problemowi. Sami pacjenci z łagodnymi objawami AD mogą próbować wypierać chorobę i możliwość występowania u nich zaburzeń pamięci o patologicznym podłożu.
W przypadku zauważenia niepokojących zmian warto skontaktować się z lekarzem POZ. Na podstawie wywiadu i prostych testów diagnostycznych może on wysnuć podejrzenie otępienia i skierować pacjenta do lekarza specjalisty.
Źródła:
Barczak A. Wczesne rozpoznanie choroby Alzheimera – wskazówki dla lekarza POZ. Lekarz POZ. 2022;8(1):57-62.
Binert-Kusztal Ż, Starek M, Dąbrowska M. Choroby neurodegeneracyjne – aspekt farmakoterapeutyczny choroby Alzheimera. Farm Pol, 2021, 77(7): 451–457.
De la Rosa A., Olaso-Gonzalez G., Arc-Chagnaud C., Millan F., Salvador-Pascual A., García-Lucerga C., Blasco-Lafarga C., Garcia-Dominguez E., Carretero A., Correas A.G., Viña J., Gomez-Cabrera M.C.: Physical exercise in the prevention and treatment of Alzheimer’s disease. J. Sport Heal. Sci., 2020; 9: 394–404.
Nowak D, Słupski W, Rutkowska M. Nowe strategie terapeutyczne choroby Alzheimera. Postepy Hig Med Dosw (online), 2021; 75: 474–490.
