Szpotawość kolan – jak wygląda i czy da się ją wyleczyć?

4 października 2021Ortopedia

Szpotawość kolan to wada postawy typowa dla dzieci, choć może rozwinąć się także u osób dorosłych. Diagnozowana częściej niż koślawość kolan, bywa z nią mylona. Jak rozpoznać kolana szpotawe, skąd bierze się to zaburzenie i jak wygląda jego leczenie?

Czym jest szpotawość kolan?

Kolana szpotawe to rodzaj wady kończyn dolnych, którą charakteryzuje nieprawidłowe ustawienie kości udowej w stosunku do kości podudzia. U osób zdrowych osie tych kości tworzą linię prostą. Szpotawość kolan występuje, gdy tworzą kąt otwarty do wewnątrz, a kolano przemieszcza się do boku. Jednocześnie niektóre struktury ulegają nadmiernemu rozciągnięciu (np. mięsień dwugłowy uda, więzadło poboczne strzałkowe), a inne przykurczom (np. więzadło poboczne piszczelowe). 

Jak wyglądają kolana szpotawe? 

Szpotawość kolan dość łatwo rozpoznać – kolana pacjenta tworzą bowiem specyficzny łuk. Podczas gdy stopy znajdują się w jednej linii nad udami, kolana są w stosunku do nich usytuowane na zewnątrz. Układ kończyn przypomina zatem kształt litery „O”. 

Kolana koślawe i szpotawe 

Najprościej rzecz ujmując, koślawość jest odwrotnością szpotawości. Kolana koślawe ustawione są do środka, nie zaś na zewnątrz. Kiedy osoba z koślawością kolan stanie w pozycji wyprostowanej ze złączonymi nogami, kończyny układają się w kształt litery „X” – uda i kolana się stykają, a stopy pozostają rozstawione. 

Szpotawość kolan u dzieci – przyczyny 

Należy wiedzieć, że pierwszym okresie rozwoju dziecka dochodzi do fizjologicznych odchyleń osi kości w każdej płaszczyźnie. Szpotawość kolan u noworodków jest rzeczą naturalną, a kończyny prostują się do około 2 roku życia. W kolejnym okresie następuje z kolei ich koślawienie. Deformacja powinna jednak ulec samoistnemu skorygowaniu do około 7 roku życia. Przez cały ten czas dziecko należy jednak uważnie obserwować i niezwłocznie reagować w razie nadmiernego utrzymywania lub pogłębiania się odchyleń.  

Patologiczną szpotawość kolan u dzieci (czyli występującą po okresie niemowlęcym) wywołują najczęściej:

• zbyt wczesne rozpoczęcie raczkowania, 
• zbyt wczesne zachęcanie dziecka do pionizacji (stawania w łóżeczku, chodzenia),
• krzywica we wczesnych latach dziecięcych 
• nadwaga dziecka, 
• niedobór witaminy D,
• tendencja do siadania „po turecku”. 

Problem kolan szpotawych u dzieci w starszym wieku często kojarzony jest z regularną grą w piłkę nożną. Nie ma jednoznacznych dowodów potwierdzających taki związek, jednak nadmierne obciążenie treningowe, niezależnie od dyscypliny, może stanowić czynnik ryzyka deformacji.

Kolana szpotawe u dorosłych 

Szpotawość kolan u dorosłych jest zazwyczaj efektem utrwalonej wady powstałej w latach dziecięcych. Do rozwoju dysfunkcji na późniejszych etapach życia może dojść np. na skutek zaawansowanych zmian zwyrodnieniowych w obrębie kończyn pod wpływem regularnego ich obciążania przy osłabionym układzie mięśniowo-więzadłowym. Do innych przyczyn zalicza się chorobę Blounta (schorzenie zaliczane do jałowych martwic kości), zapalenie kości, a także doznane urazy. 

Kolana szpotawe – leczenie 

Ze względu na niezakończony proces rozwoju kośćca, najlepsze efekty przynosi leczenie podjęte u dzieci. Najczęściej wystarczające jest leczenie zachowawcze. Zaawansowana szpotawe kolana u dorosłych wymagają zazwyczaj interwencji chirurgicznej. 

Jak leczyć kolana szpotawe u dzieci? 

Rodzice często zadają pytanie: jak wyprostować kolana szpotawe? Należy podkreślić, że termin „szpotawość kolan” nie odnosi się do dysfunkcji samych kolan, a do zaburzeń powstałych w obrębie całej kończyny i w efekcie – całego układu ruchu. Nieprawidłowe ustawienie kolan skutkuje:

• nadmiernym przeciążeniem łąkotek, czyli struktur znajdujących się wewnątrz stawu kolanowego pomiędzy kością piszczelową a udową; przeciążenie zaburza ich prawidłowe działanie, przede wszystkim stabilizujące staw;
• zwiększonym ryzykiem powstawania urazów kolan, w tym więzadeł,
• zwiększonym obciążeniem stawu skokowego, 
• zwiększonym ryzykiem rozwoju zmian zwyrodnieniowych.     

Leczenie kolan szpotawych u dzieci w fazie wzrostu obejmuje przede wszystkim szerokie działania rehabilitacyjne. Ich charakter powinien ustalić fizjoterapeuta po dokładnym zdiagnozowania specyfiki wady. Stosuje się przede wszystkim prawidłowo dobrane ćwiczenia korekcyjne, np. 

• przysiady z kierowaniem kolan na zewnątrz,
• chwytanie palcami stóp jednej nogi zabawki i układanie jej na kolanie drugiej – w pozycji leżącej, 
• unoszenie piłki umieszczonej między stopami – w pozycji leżącej, 
• ściskanie piłki umieszczonej między zgiętymi w stawach kolanami – w siadzie ugiętym podpartym. 

Specjalista może zlecić dodatkowo terapię manualną lub odpowiednio dobrane masaże. Przy stwierdzonym niedoborze witaminy D konieczna jest jej suplementacja. 

Dziecko powinno unikać siedzenia ze skrzyżowanymi nogami, niewskazane jest także noszenie przez nie dużych ciężarów. Jeżeli u dziecka występuje nadwaga, konieczna jest również redukcja masy ciała.  

Jak wygląda leczenie szpotawości kolan u dorosłych? 

W sytuacji, kiedy wada nie jest zaawansowana, w pierwszej kolejności rekomenduje się leczenie zachowawcze, obejmujące: 

• ćwiczenia ruchowe – mają na celu przywrócenie kończynom prawidłowej osi; początkowo stosuje się ćwiczenia standardowe, następnie na niestabilnym podłożu (z wykorzystaniem maty czy krążków sensorycznych);
• zabiegi fizykoterapeutyczne – wspomagawczo, jako sposób na zmniejszenie bólu, np. magnetoterapia, ultradźwięki, elektroterapia, laseroterapia, ultradźwięki.

Szpotawe kolana – wkładki ortopedyczne 

Stosowanie wkładek ortopedycznych jest zalecane zarówno jako działanie zapobiegające pogłębianiu się wady, jak i w celu zmniejszenia dolegliwości bólowych. Wkładki na szpotawość kolan są zbudowane w taki sposób, by zapewniać podparcie zewnętrznej części stopy (wkładki pronujące). Przywracają prawidłowe ułożenie stopy i rozkład działających na nią sił oraz poprawiają jej stabilizację. Dzięki temu pozytywnie wpływają na wyższe partie ciała – kolana, biodra i kręgosłup, sprzyjając lepszemu funkcjonowaniu całego układu ruchu. 

Najlepszy efekt przynosi noszenie wkładek zrobionych na indywidualne zamówienie, precyzyjne dostosowanych do uwarunkowań anatomicznych danego pacjenta. Dopasowanie wkładek poprzedza nieinwazyjne badanie stóp, które w BRANDvital wykonujemy bezpłatnie po wcześniejszej telefonicznej rezerwacji terminu. 

Przeczytaj także: Wkładki ortopedyczne – sprawdzony sposób na bóle stawów i kręgosłupa

Operacja szpotawych kolan 

Leczenie operacyjne kolan szpotawych niestety konieczne jest w przypadku osób dorosłych dość często. Istnieją co prawda procedury remodelowania kości, jednak takie postępowanie trwa latami, a zmiany mogą się w tym czasie pogłębić. Zwykle wykonuje się osteotomię, która polega na mechanicznym przesunięciu kości piszczelowej. Jeśli natomiast szpotawość nie przekracza 10 stopni, możliwe jest zastosowanie specjalnego implantu Atlas, który wszczepiony podskórnie pełni rolę swoistego amortyzatora, który przenosi część obciążenia.